Σπλαχνικό λίπος - Τι είναι, που οφείλεται και πώς μειώνεται

Ως γνωστόν, η περίσσεια ενέργειας (δηλαδή θερμίδων) αποθηκεύεται στο σώμα μας κατά κύριο λόγο με τη μορφή λίπους.

Το λίπος μπορεί να αποθηκευτεί σε διάφορες περιοχές στο σώμα μας, είτε υποδόρια, είτε ενδομυϊκά, είτε σπλαχνικά και με βάση την περιοχή αποθήκευσης του κατηγοριοποιείται σε:

• Υποδόριο λίπος. Είναι το λίπος που όπως δηλώνει και το όνομά του βρίσκεται κάτω από το δέρμα μας και μπορούμε να το πιάσουμε με το χέρι μας.

• Ενδομυϊκό λίπος. Είναι το λίπος που βρίσκεται διάσπαρτο στο εσωτερικό των μυών μας.

• Σπλαχνικό λίπος. Είναι το λίπος που αποθηκεύεται στην κοιλιακή περιοχή και εντοπίζεται μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα, μεταξύ των εσωτερικών οργάνων (στόμαχος, ήπαρ, νεφροί κ.λπ.).

Υπάρχουν πλέον αρκετά επιστημονικά δεδομένα που συνδέουν τα αυξημένα επίπεδα σπλαχνικού λίπους με τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων υγείας όπως είναι:

• Μεταβολικό σύνδρομο

• Σακχαρώδης διαβήτης

• Καρδιαγγειακά νοσήματα

• Υπέρταση

• Ορισμένοι τύποι καρκίνου

• Μη-αλκοολική λιπώδης διήθηση του ήπατος

• Υπνική άπνοια κ.α.

Μάλιστα, τα αυξημένα επίπεδα σπλαχνικού λίπους φαίνεται να συσχετίζονται πιο ισχυρά με την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων υγείας σε σχέση με τα αυξημένα επίπεδα υποδόριου λίπους. Συνεπώς παρότι δύο άτομα μπορεί να έχουν το ίδιο συνολικό ποσοστό σωματικού λίπους, εκείνο το άτομο που έχει υψηλότερα επίπεδα σπλαχνικού λίπους έχει και υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων παθήσεων. ¹

Αυτό φαίνεται να αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες όπως είναι μεταξύ άλλων:

• Τοποθεσία. Το σπλαχνικό λίπος εντοπίζεται γύρω από τα όργανα της κοιλιακής κοιλότητας, όπως είναι το ήπαρ, το πάγκρεας, οι νεφροί, όργανα με καθοριστικό ρόλο στην καρδιομεταβολική μας υγεία.

• Μεταβολική δραστηριότητα. Το σπλαχνικό λίπος ένας πιο μεταβολικά ενεργός ιστός που εκκρίνει ορμόνες και άλλες ουσίες με άμεση επίδραση στην υγεία μας. Για παράδειγμα, το σπλαχνικό λίπος έχει φανεί ότι εκκρίνει κυτοκίνες που εμπλέκονται στην εμφάνιση φλεγμονής και ινσουλινοαντίστασης, και κατ΄ επέκταση αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων υγείας.

Οι πιο ακριβείς μέθοδοι για την εκτίμηση του σπλαχνικού λίπους είναι μέσω ιατρικών τεχνικών απεικόνισης, όπως είναι η αξονική ή η μαγνητική τομογραφία.

Αυτές οι τεχνικές απεικόνισης επιτρέπουν την ακριβή ποσοτικοποίηση του σπλαχνικού λίπους. ²

Ωστόσο, οι τεχνικές αυτές έχουν υψηλό κόστος και απαιτούν ιδιαίτερα εξειδικευμένο εξοπλισμό, ο οποίος δεν είναι ευρέως διαθέσιμος.

Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της αξονικής τομογραφίας ο εξεταζόμενος εκτίθεται σε μικρή ποσότητα ακτινοβολίας γεγονός που δε μας επιτρέπει την πολύ συχνή επαναξιολόγηση για τον έλεγχο της προόδου.

Για το λόγο αυτό, οι μέθοδοι αυτές σπάνια χρησιμοποιούνται στην κλινική πρακτική για την αξιολόγηση του σπλαχνικού λίπους.

Εναλλακτικά άλλοι μέθοδοι εκτίμησης του σπλαχνικού λίπους είναι:

Λιπομέτρηση (Ανάλυση σύστασης σώματος)

Η λιπομέτρηση ή αλλιώς η ανάλυση σύστασης σώματος βασίζεται στην τεχνολογία της βιοηλεκτρικής εμπέδησης (BIA), η οποία με τη σειρά της στηρίζεται στην αντίσταση (εμπέδηση) των διαφόρων ιστών (π.χ. μυϊκός, λιπώδης κ.λπ.) στο ηλεκτρικό εναλλασσόμενο ρεύμα.

Μέσω αυτής της μεθόδου μπορεί να προσδιοριστεί και να αξιολογηθεί το συνολικό ποσοστό του σωματικού λίπους καθώς και το σπλαχνικό λίπος.

Περιφέρεια μέσης

Μέχρι στιγμής, ο πιο απλός και εύχρηστος δείκτης του σπλαχνικού (ενδο-κοιλιακού) λίπους είναι η περιφέρεια μέσης.

Βέβαια αξίζει να τονιστεί ότι η μέτρηση της περιφέρειας μέσης αποτελεί κυρίως ένα δείκτη ύπαρξης λίπους στην περιοχή της κοιλιάς ή αλλιώς έναν δείκτη του «κοιλιακού λίπους», όπως συχνά αναφέρεται, που περιλαμβάνει τόσο το υποδόριο όσο και το σπλαχνικό λίπος.

Ωστόσο, αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η περιφέρεια μέσης συσχετίζεται ισχυρά με τις αποθήκες σπλαχνικού λίπους στο σώμα μας. Αυτό σημαίνει ότι υψηλές τιμές αυτού του δείκτη υποδεικνύουν και υψηλά επίπεδα σπλαχνικού λίπους.

Για να μετρήσετε την περιφέρεια μέσης θα χρειαστείτε μόνο μία μεζούρα. Εδώ είναι τα βήματα για να πραγματοποιήσετε σωστά την μέτρηση:

• Βρείτε το σωστό σημείο. Τοποθετήστε τη μεζούρα στη μέση απόσταση μεταξύ του τελευταίου πλευρού και του οστού του ισχίου.

• Τοποθετήστε σωστά τη μεζούρα μέχρι να εφαρμόζει άνετα γύρω σας, χωρίς όμως να ασκεί πίεση στο δέρμα σας.

• Κατά τη διάρκεια της μέτρησης δεν θα πρέπει να κρατάτε την αναπνοή σας. Χαλαρώστε, εκπνεύστε και μετρήστε τη μέση σας, στο τέλος μίας φυσιολογικής εκπνοής.

  Όταν οι τιμές της περιφέρειας μέσης είναι > 80 εκατοστά για τις γυναίκες και > 94 εκατοστά για τους άνδρες, αυτό αποτελεί ένδειξη αυξημένου σπλαχνικού λίπους.³
• Αναλογία περιφέρειας μέσης/γοφών (waist to hip ratio: WHR)

Ένας άλλος τρόπος για να εκτιμήσουμε τα επίπεδα του σπλαχνικού λίπους είναι η αναλογία της περιφέρειας μέσης σε σχέση με εκείνης των γοφών.

Αν το αποτέλεσμα στις γυναίκες είναι > 0.8 και στους άντρες > 0.95, τότε αυτό αποτελεί ένδειξη αυξημένου σπλαχνικού λίπους και έχουν αυξημένο κίνδυνο για παθήσεις που συσχετίζονται με το κοιλιακό λίπος.

Η αυξημένη εναπόθεση σπλαχνικού λίπους είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, με τους κυριότερους από αυτούς να είναι:⁴

Φύλο

Η συσσώρευση λίπους στην κοιλιά είναι γνωστό ότι συσχετίζεται με το φύλο μας.

Οι άνδρες έχουν συνήθως υψηλότερα επίπεδα σπλαχνικού λίπους σε σύγκριση με τις γυναίκες.

Η διαφορετική κατανομή του λίπους μεταξύ των φύλων φαίνεται να αποδίδεται στα οιστρογόνα, που αποτελούν την κύρια ορμόνη του γυναικείου φύλου.

Στις γυναίκες, τα οιστρογόνα φαίνεται να λειτουργούν προστατευτικά ενάντια στη συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους.

Για το λόγο αυτό, με την έλευση της εμμηνόπαυσης (και την ταυτόχρονη πτώση στα επίπεδα οιστρογόνων), η εναπόθεση λίπους στην κοιλιακή περιοχή αυξάνεται, και ο καρδιαγγειακός κίνδυνος εξισώνεται ανάμεσα στα δύο φύλα.

Ηλικία

Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει ότι η κατανομή του λίπους διαφοροποιείται καθώς αυξάνεται η ηλικία μας.

Με απλά λόγια, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας έχουν και μεγαλύτερη τάση να συσσωρεύουν το λίπος γύρω από την περιοχή της κοιλιάς.

Γενετικοί παράγοντες

Η γενετική προδιάθεση μπορεί να επηρεάσει την κατανομή του λίπους στο σώμα μας, επηρεάζοντας κατ’ επέκταση την συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους.

Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν γενετική προδιάθεση να αποθηκεύουν περισσότερο λίπος στην περιοχή της κοιλιάς.

Διατροφικοί παράγοντες

Παρότι είναι δύσκολο να εντοπιστούν συγκεκριμένοι διατροφικοί παράγοντες οι οποίοι να ενοχοποιούνται για την συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους, υπάρχουν μερικές μελέτες που έχουν δείξει μία συσχέτιση μεταξύ της πρόσληψης "κακών" λιπαρών (trans λιπαρών οξέων) και φρουκτόζης με την αυξημένη εναπόθεση σπλαχνικού λίπους.

Επίσης, η αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ φαίνεται να συσχετίζεται με την εναπόθεση σπλαχνικού λίπους. ⁵

Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του καθιστικού τρόπου ζωής και της συσσώρευσης σπλαχνικού λίπους.

Η μακροχρόνια έλλειψη φυσικής δραστηριότητας μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στην κατανομή του λίπους και στην αυξημένη εναπόθεση του στην περιοχή της κοιλιάς.

Επιπλέον, μελέτες έχουν αναδείξει ότι οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε τακτική φυσική δραστηριότητα τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα σπλαχνικού λίπους σε σύγκριση με εκείνους που δεν ασκούνται τακτικά, παρότι έχουν παρόμοιες τιμές δείκτη μάζας σώματος (BMI).

Αυτό υποδηλώνει ότι ο καθιστικός τρόπος ζωής επηρεάζει σημαντικά την συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους. Η ενσωμάτωση τακτικής φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινότητά μας είναι απαραίτητη για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης σπλαχνικής παχυσαρκίας και των σχετικών επιπλοκών της.

Κάπνισμα

Το κάπνισμα, εκτός από τις γνωστές επιπτώσεις στην υγεία μας, έχει συνδεθεί και με τη συσσώρευση σπλαχνικού λίπους.

Έτσι, όσο περισσότερο καπνίζετε, τόσο πιο πιθανό είναι να αποθηκεύετε το λίπος στην περιοχή της κοιλιάς.

Στρες

Το στρες και το άγχος έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο σώμα μας και ενδέχεται να συμβάλλει στην αυξημένη συσσώρευση σπλαχνικού λίπους.

Όταν ο εγκέφαλος μας αντιλαμβάνεται κάποια «απειλή» οδηγείται σε έκκριση της βασικής ορμόνης του στρες, της κορτιζόλης.

H παροδική αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης είναι απαραίτητη, καθώς μας προστατεύει από άμεσες απειλές θέτοντας το σώμα μας σε κατάσταση «μάχης ή φυγής».

Όμως τα χρόνια αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης ευνοούν την αυξημένη εναπόθεση λίπους, ειδικά στην περιοχή της κοιλιάς.

Επίσης, τα αυξημένα επίπεδα της κορτιζόλης φαίνεται να διαταράσσουν το αίσθημα πείνας και κορεσμού, οδηγώντας σε αυξημένη κατανάλωση τροφής.

Η μείωση του σπλαχνικού λίπους είναι σημαντική για τη διατήρηση της καλής υγείας και τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης πολλών χρόνιων παθήσεων.

Το καλό είναι ότι μπορούμε να μειώσουμε τα επίπεδα του σπλαχνικού λίπους, υιοθετώντας συνήθειες που μας προστατεύουν από την περαιτέρω εναπόθεση του και συμβάλουν ταυτόχρονα στη μείωση του.

Όπως αναφέραμε παραπάνω, η συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους συσχετίζεται σημαντικά με παράγοντες του τρόπου ζωής μας, όπως είναι μεταξύ άλλων οι διατροφικές μας συνήθειες και τα επίπεδα φυσικής μας δραστηριότητας.

Επίσης, το κάπνισμα και το στρες αποτελούν παράγοντες του τρόπου ζωής που μπορεί να συμβάλλουν στην συσσώρευση του λίπους στην περιοχή της κοιλιάς.

Δίνοντας λοιπόν ιδιαίτερη έμφαση σε αυτούς τους τομείς μπορούμε να βελτιώσουμε τα επίπεδα του σπλαχνικού λίπους.

Στρατηγικές που συμβάλλουν στη μείωση του σπλαχνικού λίπους είναι:

Τηρήστε ένα θερμιδικό έλλειμμα

Πυλώνας στην προσπάθειά σας για τη μείωση του σπλαχνικού λίπους θα πρέπει να είναι η τήρηση ενός αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας. Με πιο απλά λόγια, θα πρέπει οι θερμίδες που προσλαμβάνετε μέσω της διατροφής σας να είναι λιγότερες από τις θερμίδες που «καίει» ο οργανισμός σας.

Κάτω από αυτές της συνθήκες, το σώμα μας κινητοποιεί το λίπος από τις λιποαποθήκες προς οξείδωση (καύση) ώστε να δώσει στον οργανισμό την απαιτούμενη ενέργεια για την κάλυψη των αναγκών του. Με τον τρόπο αυτό παρατηρείται απώλεια λίπους τόσο υποδόριου όσο και σπλαχνικού.

Καλό είναι να απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία διαιτολόγο - διατροφολόγο για να σας σχεδιάσει ένα απόλυτα εξατομικευμένο πλάνο διατροφής, για να επιτύχετε τους στόχους σας. Να θυμάστε πως οι αυστηρές δίαιτες μπορεί να έχουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιθυμείτε, μιας και μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις «καύσεις» σας. Κάτι που δεν είναι εύκολο να επανέλθει.

Περιορίστε τη φρουκτόζη και γενικά τα πρόσθετα σάκχαρα

Η φρουκτόζη αποτελεί το δεύτερο πιο σημαντικό τύπο απλού υδατάνθρακα ή απλού σακχάρου μετά την γλυκόζη.

Η φρουκτόζη συναντάται φυσικά σε όλα σχεδόν τα ώριμα φρούτα ενώ υπάρχει σε μεγάλη περιεκτικότητα στο μέλι.

Ωστόσο, η κύρια διαιτητική πηγή φρουκτόζης είναι η κοινή κρυσταλλική ζάχαρη (σακχαρόζη) και τα τελευταία χρόνια το σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη (HFCS), τα οποία προστίθενται ευρέως σε διάφορα τρόφιμα του εμπορίου, όπως είναι:

• Αναψυκτικά

• Τυποποιημένοι χυμοί φρούτων

• Ενεργειακά ποτά

• Δημητριακά πρωινού

• Μπάρες δημητριακών του εμπορίου

• Επιδόρπια γιαουρτιού

• Γλυκά, όπως μπισκότα, σοκολάτες, γλειφιτζούρια και καραμέλες

• Αρτοπαρασκευάσματα, όπως ψωμί, σφολιατοειδή κ.α.

• Έτοιμες σάλτσες για σαλάτες

• Έτοιμα γεύματα κ.α.

Η φρουκτόζη έχει ενοχοποιηθεί για την εναπόθεση σπλαχνικού λίπους καθώς ενώ η γλυκόζη μπορεί να μεταβολιστεί από όλα σχεδόν τα κύτταρα του σώματος, δε συμβαίνει το ίδιο με την φρουκτόζη. Τη φρουκτόζη μεταβολίζουν αποκλειστικά τα κύτταρα του ήπατος.

Η υψηλή πρόσληψη φρουκτόζης λοιπόν, αυξάνει την ενδογενή (de novo) λιπογένεση με αποτέλεσμα να αυξάνεται η παραγωγή τριγλυκεριδίων από το ήπαρ. Η περίσσεια αυτών, οδηγεί σε μερική εναπόθεσή τους ενδοκοιλιακά.

Περιορίστε και ιδανικά αποφύγετε το αλκοόλ

Το αλκοόλ έχει μία σημαντική επίδραση στη συσσώρευση του σπλαχνικού λίπους.

Εξαιτίας αυτού, εάν επιλέξετε να πιείτε κάντε το με μέτρο. Συγκεκριμένα, οι άντρες καλό είναι να μην ξεπερνούν τα 2 ποτά και οι γυναίκες το 1 ποτό ημερησίως.

Μία μερίδα ποτού (standard drink-equivalents) αντιστοιχεί σε:

• 45 ml ποτού υψηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ ποτό όπως βότκα, ουίσκι, τζιν (40% αλκοόλ)

• 120 ml κρασί (12% αλκοόλ),

• 1 κουτάκι μπύρας (330 ml, 5% αλκοόλ)

Αποφύγετε τα trans λιπαρά οξέα

Ένα ακόμη βήμα για τη μείωση του σπλαχνικού λίπους είναι η αποφυγή των υδρογονωμένων – trans λιπαρών.

Τα υδρογονωμένα – trans λιπαρά προστίθενται κυρίως στα επεξεργασμένα τρόφιμα με σκοπό να επιτείνουν τη διάρκεια ζωή τους στο ράφι. Ωστόσο, έχουν δυσμενείς επιδράσεις τόσο στην υγεία όσο και στη σύσταση του σώματος μας.

Οι κύριες πηγές τρανς λιπαρών οξέων είναι:

• Αρτοσκευάσματα εμπορίου (κέικ, μπισκότα, κρουασάν, τυροπιτάκια κ.α.)

• Πατατάκια

• Κατεψυγμένα τρόφιμα (πίτσα, σφολιάτες, πίτες)

• Προ-τηγανισμένα και προ-ψημένα τρόφιμα

• Τηγανητά φαγητά

Ενισχύστε τη φυσική δραστηριότητα

Ένα σημαντικό βήμα για τη μείωση του σπλαχνικού λίπους είναι η ένταξη της άσκησης στην καθημερινότητά σας.

Η φυσική δραστηριότητα αποδεδειγμένα συμβάλει στην απώλεια τόσο υποδόριου όσο και σπλαχνικού λίπους εφόσον συνδυαστεί με ένα κατάλληλο πρόγραμμα απώλειας βάρους.

Για την απώλεια βάρους-λίπους, η ιδανική λύση είναι ο συνδυασμός της κατάλληλης διατροφής με την κατάλληλη άσκηση. Αυτό συμβαίνει καθώς με την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, αυξάνουμε την ενεργειακή μας κατανάλωση - δηλαδή, καίμε περισσότερες θερμίδες και αυτό μπορεί να μας βοηθήσει στην επίτευξη ενός ενεργειακού ελλείμματος, το οποίο είναι απαραίτητο για την απώλεια βάρους.

Επίσης, η άσκηση, ειδικά η άσκηση με αντιστάσεις, είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της σύστασης σώματος. Μπορεί να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε τη μυϊκή μάζα και να έχουμε μεγαλύτερη απώλεια λίπους, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου απώλειας βάρους.

Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη μορφή άσκησης που οδηγεί στοχευμένα σε απώλεια σπλαχνικού λίπους. Ωστόσο, ενισχύοντας τη φυσική μας δραστηριότητα σε συνδυασμό με ένα υποθερμιδικό και σωστό πρόγραμμα διατροφής σίγουρα θα δούμε βελτίωση στα επίπεδα του σπλαχνικού λίπους.

Το σπλαχνικό λίπος, δηλαδή το λίπος που συγκεντρώνεται γύρω από τα εσωτερικά μας όργανα, είναι άκρως επικίνδυνο για την υγεία μας καθώς μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων υγείας, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, ορισμένοι τύποι καρκίνου κ.α.

Η διατροφή μας μπορεί να επηρεάσει την εναπόθεση λίπους στην περιοχή της κοιλιάς. Εξαιτίας αυτού, η τροποποίηση των διατροφικών μας συνηθειών αποτελεί μία σημαντική στρατηγική για τη βελτίωση των επιπέδων του σπλαχνικού λίπους και τη διατήρηση της υγείας και της ευεξίας μας.

Διατροφικοί παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί για την αυξημένη εναπόθεση σπλαχνικού λίπους είναι η αυξημένη κατανάλωση τρανς λιπαρών οξέων, η αυξημένη κατανάλωση φρουκτόζης και γενικά πρόσθετων σακχάρων, καθώς και η αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ.

Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι για τη μείωση του σπλαχνικού λίπους καλό θα είναι να εστιάσουμε στην υιοθέτηση ενός γενικότερα υγιεινού τρόπου ζωής, που περιλαμβάνει την υιοθέτηση μίας υγιεινής διατροφής, τακτική άσκηση, διαχείριση του στρες και τη διακοπή του καπνίσματος.

1. Fox F, Massaro J, Hoffmann U, Pou K, Maurovich-Horvat P, Liu C, Vasan R, Murabito J, Meigs J, Cupples A, D'Agostino R, O'Donnell C. Abdominal visceral and subcutaneous adipose tissue compartments: association with metabolic risk factors in the Framingham Heart Study. Circulation. 2007, 116(1):39-48. doi: 10.1161/CIRCULATIONAHA.106.675355.

2. Shuster A Patlas M, Pinthus H, Mourtzaki M. The clinical importance of visceral adiposity: a critical review of methods for visceral adipose tissue analysis. Br J Radiol. 2012 Jan; 85(1009): 1–10. doi: 10.1259/bjr/38447238.

3. Why your waist size matters. Available at: https://www.bhf.org.uk/informationsupport/heart-matters-magazine/medical/measuring-your waist#:~:text=For%20men%2C%20a%20waist%20circumference,34.6in)%20is%20very%20high. (Accessed at April 2024).

4. Tchernof A, Després J. Pathophysiology of human visceral obesity: an update. Physiol Rev

   . 2013 Jan;93(1):359-404. doi: 10.1152/physrev.00033.2011.

5. Sumi Μ, Hisamatsu, Fujiyoshi Α, Kadota Α, Miyagawa Ν, Kondo Κ, Kadowaki S et al. Association of Alcohol Consumption With Fat Deposition in a Community-Based Sample of Japanese Men: The Shiga Epidemiological Study of Subclinical Atherosclerosis (SESSA). J Epidemiol. 2019; 29(6): 205–212. doi: 10.2188/jea.JE20170191.