Βιταμίνες - Ποιες είναι, που τις βρίσκουμε και γιατί είναι σημαντικές

Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις απαραίτητες για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού μας. Η ονομασία τους προέρχεται από τη λατινική λέξη ‘vita’ (=ζωή) και την κατάληξη –αμίνη, υποδηλώνοντας και τον σημαντικό ρόλο που έχουν για τη διατήρηση της ζωής. (1)

Οι βιταμίνες ανήκουν στην κατηγορία των μικροθρεπτικών συστατικών.

Στα μικροθρεπτικά συστατικά ανήκουν:

• Βιταμίνες
• Μέταλλα
• Ιχνοστοιχεία

Τα μικροθρεπτικά συστατικά είναι μια από τις κύριες ομάδες θρεπτικών συστατικών που χρειάζεται το σώμα μας, μαζί με τα μακροθρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπος, πρωτεΐνη).

Το πρόθεμα “μικρο-” δεν υποδηλώνει σε καμία περίπτωση τη λιγότερο σημαντική αξία τους στην υγεία μας, αλλά χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει ότι το σώμα μας χρειάζεται αυτά τα θρεπτικά συστατικά σε μικρές ποσότητες.

Παρότι οι βιταμίνες απαιτούνται σε μικρές ποσότητες, το σώμα μας δεν μπορεί να τις συνθέσει, με εξαίρεση τη βιταμίνη D και για αυτό είναι απαραίτητο να τις προσλαμβάνει μέσω της διατροφής.

Οι βιταμίνες διακρίνονται σε δύο μεγάλες ομάδες με βάση την ικανότητα τους να διαλύονται στο νερό ή στο λίπος: υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές.

Oι υδατοδιαλυτές βιταμίνες, όπως υποδηλώνει και το όνομα τους έχουν την ικανότητα να διαλύονται στο νερό. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες απορροφώνται αμέσως μετά την είσοδό τους στο σώμα, μεταφέρονται στην κυκλοφορία του αίματος και χρησιμοποιούνται από τα διάφορα όργανα και τους ιστούς για την κάλυψη των αναγκών τους. Η πλεονάζουσα ποσότητα δεν μπορεί να αποθηκευτεί στο σώμα όποτε ο οργανισμός την απομακρύνει μέσω των ούρων.

Σε αντίθεση με τις υδατοδιαλυτές, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες απορροφώνται μαζί με τα λιπαρά που προσλαμβάνουμε από την διατροφή, αξιοποιούνται από τα διάφορα όργανα και ιστούς για την κάλυψη των αναγκών τους και η περίσσεια ποσότητα αποθηκεύεται στο ήπαρ και το λιπώδη ιστό για μελλοντική χρήση από τον οργανισμό.

Στην ομάδα των υδατοδιαλυτών βιταμινών ανήκουν οι ακόλουθες 9 βιταμίνες:

• Βιταμίνη Β1 (Θειαμίνη)
• Βιταμίνη Β2 (Ριβοφλαβίνη)
• Βιταμίνη Β3 (Νιασίνη)
• Βιταμίνη Β5 (Παντοθενικό οξύ)
• Βιταμίνη Β6 (Πυριδοξίνη)
• Βιταμίνη Β7 (Βιοτίνη)
• Βιταμίνη Β9 (Φυλλικό οξύ)
• Βιταμίνη Β12 (Κοβαλαμίνη)
• Βιταμίνη C (Ασκορβικό οξύ)

Στην ομάδα των λιποδιαλυτών βιταμινών ανήκουν οι ακόλουθες 4 βιταμίνες:

• Βιταμίνη Α
• Βιταμίνη Ε
• Βιταμίνη Κ
• Βιταμίνη D

Αν και χρειάζονται μόνο σε μικρές ποσότητες, οι βιταμίνες συμβάλλουν σημαντικά στην προαγωγή και διατήρηση της καλής υγείας.

Συγκεκριμένα οι βιταμίνες συμβάλλουν μεταξύ άλλων στην:

• Προστασία από διάφορες παθολογικές καταστάσεις

• Φυσιολογική ανάπτυξη του οργανισμού, ειδικά στα παιδιά

• Υγιή ανάπτυξη των οστών στα παιδιά και διατήρηση στην ενήλικη ζωή

• Παραγωγή ενέργειας

• Σωστή θερμορύθμιση

• Καλή νοητική λειτουργία

• Καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος

• Πήξη του αίματος

• Απόκτηση υγειών μαλλιών, νυχιών και δέρματος

• Καλή ψυχική υγεία

Οι διαφορετικές βιταμίνες παίζουν διαφορετικό ρόλο, και ο κάθε ένας από εμάς χρειάζεται διαφορετικά επίπεδα από την κάθε βιταμίνη για να παραμείνει υγιής.

Η ανακάλυψη των βιταμινών αποτελεί ένα σημαντικό επιστημονικό επίτευγμα που μας βοήθησε να κατανοήσουμε τη σημαντική σχέση μεταξύ των συστατικών της τροφής και της εμφάνισης διαφόρων ασθενειών. (2)

Ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα οι επιστήμονες είχαν παρατηρήσει ότι ένα συστατικό που βρίσκεται στα εσπεριδοειδή μπορούσε να θεραπεύσει το σκορβούτο. Το σκορβούτο είναι μία ασθένεια που παρατηρούνταν αρκετά συχνά τότε στους ναυτικούς και στους στρατιωτικούς, που τρέφονταν αποκλειστικά από κονσερβοποιημένα τρόφιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε βιταμίνη C, καθιστώντας το ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας εκείνη την εποχή.

Βέβαια, πέρασαν αρκετά χρόνια ώστε να απομονωθεί ο συγκεκριμένος διαιτητικός παράγοντας από τα εσπεριδοειδή και ήταν το 1932, όπου απομονώθηκε το ενεργό προστατευτικό συστατικό, όπου και του δόθηκε η ονομασία “βιταμίνη C”.

Μία άλλη ασθένεια που συνδέθηκε με την έλλειψη ενός διαιτητικού συστατικού ήταν η νόσος beri-beri, που έπληττε ιδιαίτερα τις Ασιατικές χώρες στα τέλη του 19ου αιώνα. Ύστερα από χρόνια μελετών βρέθηκε ότι η νόσος οφείλεται στην αυξημένη κατανάλωση αποφλοιωμένου ρυζιού και ότι η αντικατάσταση του με μη αποφλοιωμένο ρύζι μπορούσε να αντιστρέψει τα συμπτώματα της νόσου, υποθέτοντας ότι μία ουσία που ανιχνεύεται στο μη αποφλοιωμένο ρύζι ήταν η λύση στο πρόβλημα τους. Η ουσία αυτή αναγνωρίστηκε ως βιταμίνη Β1 ή αλλιώς θειαμίνη, το 1912.

Επομένως, ήταν από τότε σαφές στην επιστημονική κοινότητα ότι υπάρχουν διάφορα συστατικά στα τρόφιμα που φαίνεται να εμπλέκονται με την εμφάνιση απειλητικών για την ζωή ασθενειών. Οι ουσίες αυτές χαρακτηρίστηκαν βιταμίνες, υποδηλώνοντας τον σημαντικό τους ρόλο στη διατήρηση της ζωής.

Το 1941, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας των Η.Π.Α και τον Βρετανικό ιατρικό σύλλογο έκαναν λόγο για πρώτη φορά για τις συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις διαφόρων βιταμινών, προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση ασθενειών.

Οι πρώτες διατροφικές συστάσεις ήταν βασισμένες στα διάφορα θρεπτικά συστατικά (nutrient-based guidelines), που πρέπει να προσλαμβάνει ο οργανισμός για την απόκτηση βέλτιστης υγείας. Στη συνέχεια, οι συστάσεις αυτές χρησιμοποιήθηκαν για να προκύψουν οι σύγχρονες κατευθυντήριες διατροφικές οδηγίες που βασίζονται στα τρόφιμα (food-based guidelines).

Βιταμίνες μπορούμε να εφοδιαστούμε μέσω της κατανάλωσης των τροφίμων.

Όπως, είπαμε υπάρχουν διάφορες βιταμίνες και κάθε μία από αυτές επιτελεί ένα ξεχωριστό ρόλο στον οργανισμό μας.

Οι βιταμίνες βρίσκονται σε μία ποικιλία τροφίμων σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες, όπως είναι:

• Δημητριακά
• Κρέας
• Ψάρια
• Φρούτα
• Λαχανικά
• Ξηρούς καρπούς
• Σπόρους
• Έλαια κ.α.

Εναλλακτικά, βιταμίνες μπορούμε να βρούμε και σε διάφορα συμπληρώματα διατροφής. Στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορα συμπληρώματα διατροφής τα οποία περιέχουν, μεταξύ άλλων ουσιών, πληθώρα βιταμινών. Μπορείτε να βρείτε πολυβιταμινούχα σκευάσματα και σκευάσματα μεμονωμένων βιταμινών.

Οι βιταμίνες έχουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ζωής, καθώς χωρίς αυτές ο οργανισμός μας δεν μπορεί να εκτελέσει διάφορες απαραίτητες λειτουργείες του.

Η επαρκής πρόσληψη βιταμινών είναι απαραίτητη για την καλή υγεία μας και αυτό ήταν εμφανές στην επιστημονική κοινότητα εδώ και αρκετά χρόνια, ενώ η έλλειψη τους μπορεί να οδηγήσει σε απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις.

Διακρίνονται σε δύο μεγάλες ομάδες με βάση την ικανότητα τους να διαλύονται στο λίπος ή το νερό: υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές.

Οι βιταμίνες βρίσκονται στα τρόφιμα αλλά υπάρχουν και σε διάφορα συμπληρώματα διατροφής, που περιέχουν είτε μεμονωμένες βιταμίνες είτε συνδυασμό αυτών.

1. Harshman M, Aldoori W. Health benefits of selected vitamins. Can Fam Physician. 2005 Jul 10; 51(7): 965–968.
2. Semba R. The discovery of the vitamins. Int J Vitam Nutr Res. 2012, 82(5):310-5. doi: 10.1024/0300-9831/a000124.